Projelerimiz

2012-2014

Proje Türü: Tübitak 1001-111K344

Proje Başlığı:

Sözlü Çeviri Türü, Yönlülük ve Metin Türü Parametreleri Bağlamında Sözlü Çeviri Çalışmalarında Belirtikleştirme Kavramına Dizgeci İşlevsel Dilbilgisi Temelli Bir Yaklaşım

ÖZET:

111K344 nolu proje öğrenci odaklı bir bütünce dahilinde ve Halliday’in Dizgeci İşlevsel Dilbilgisi (DİD) Modeli çerçevesinde sözlü çevirideki çevirmen davranışlarını evrensel çeviri öğelerinden sayılan belirtikleştirme bağlamında İngilizce-Türkçe dil çifti için incelemektedir. Bu projenin üç temel amacı vardır. Birincisi, Blum Kulka’nın belirtikleştirme hipotezini İngilizce-Türkçe dil çifti açısından test etmektir. İkinci amaç, bir çeviri davranışı olarak belirtikleştirmeyi çeviri türü, yönlülük ve metin türü parametreleri açısından incelemektir. Üçüncü amaç ise, öğrenci odaklı bütünce yardımıyla belirtikleştirme olgusunun çeviri eğitimine katkısını irdelemektir. Öğrenci odaklı bütüncemiz, 2011-2012 eğitim ve öğretim döneminde İzmir Ekonomi Üniversitesi Mütercim Tercümanlık bölümünde 4. Sınıfa devam eden 20 öğrencinin gerçekleştirdiği 232 ses kaydına dayanmaktadır. Öğrencilerin altı bilgilendirici, altı anlatımsal olmak üzere 12 farklı metin üzerinden yazılı metinden sözlü çeviri, ardıl çeviri ve simultane çeviri performansları kayıt edilmiştir. Özgün metin ve çeviri metinlerin karşılaştırılmasına dayanan çözümleme bulguları, belirtikleştirme varsayımını “kısmen” doğrular niteliktedir. Bir diğer deyişle, Blum-Kulka’nın etkileşen diller arasındaki dilbilimsel ve metinsel farklılıkları göz önüne almaksızın gerçekleşen evrensel bir belirtikleştirme davranışının olduğunu savlayan varsayımının aksine, öğrencilerimiz, metin türü, çeviri türü ve yönlülük parametrelerine duyarlı bir çeviri davranışı sergilemişlerdir

Proje Yürütücüsü: Doç. Dr. Neslihan Kansu-Yetkiner

Proje Çalışanları: Prof. Dr. Lütfiye Oktar, Prof. Dr. Yasemin Yavuz

Proje bursiyeri: Murat Özgen

2013-2015

Proje Türü: Tübitak 1001-112K388

Proje Başlığı:

ÇEVİRİDE İNTİHAL

Türkiye’de son 30 yıl içerisinde yazın alanında yeni bir intihal türü ortaya çıkmıştır: çeviri intihali. Bu intihal türünde, bir kitabın geçmişte yapılmış bir çevirisi üzerinde yüzeysel değişiklikler yapılmakta, sonra da ortaya çıkan metin yeni bir çevirmen tarafından yeni bir imzayla yayınlanmaktadır.

Daha önce çevirisi yapılmış bir eserin tekrar çevirisi anlamındaki “yeniden çeviri” görünümüyle karşımıza çıkan bu olgu, gün geçtikçe yaygın hâle gelmektedir. Okul müfredatlarına dahil edilmiş olan klasik kitapların veya popülerlik kazanmış kitapların bu tip sahte “yeniden çevirileri” hızla çoğalmaktadır. Bu yüzden bu çeviri sahteciliğine karşı önlem almak da acil önem taşımaktadır.

Önlem alabilmek için, durumun nesnel olarak saptanması ve farklı “çevirmen” imzalarıyla farklı yayınevleri tarafından piyasaya sürülen çevirilerin incelenmesi ve bu eserlerdeki muhtemel intihal unsurlarının belirlenmesi gerekmektedir. Böylelikle “özgün yeniden çeviri” ve “sahte yeniden çeviri” arasındaki ayrım yapılabilir ve çeviri eğitiminde ve genel olarak çeviri dünyasında bu konuda gerekli duyarlılık ve bilinç yaratılabilir.

Bu proje kapsamında, Milli Eğitim Bakanlığı’nın (MEB) açıkladığı 100 Temel Eser listesinde yer alan çeviri eserlerin yeniden çevirileri incelenecektir.Yeniden çevirilerdeki intihallere ilişkin nicel ve nitel veriler çözümlenecek ve ortaya çıkan deneysel kanıtlar üzerinden bir intihal raporu hazırlanacaktır. Üç eser elektronik ortama aktarılarak ayrıntılı olarak incelenecektir:

Lev Tolstoy’un Savaş ve Barış’ı

Daniel Defoe’nin Robinson Crusoe’su

Gustave Flaubert’in Madame Bovary’si

Belgeye dayalı araştırma, bütünce dilbilim ve metin dilbilim yöntemleri kullanılarak intihal unsurları tespit edilecek ve farklı intihal türleri kategoriler halinde sunulacaktır. Çeviribilim ve yazın çevreleri, çeviri dernekleri ve ilgili yayın organları ile rapor sonuçlarının paylaşılması ve kamuoyuna duyurulması yoluyla toplumun çeviri intihali konusundaki duyarlılığını artırmak ve çeviri eğitiminde intihal örneklerinin incelenmesi ve tartışılması yoluyla da genç çevirmenlerin bu yeni olgunun meslekleri açısından yarattığı tehdidi anlamalarını sağlamak projenin önceliklerinden olacaktır. Projenin diğer bir önceliği de MEB’in listesinde yer alıp sahte yeniden çevirileriyle piyasada yerini almış olan eserlerin ifşa edilmesi suretiyle öğrencilere sunulan seçeneklerin özgün ve doğru çeviriler olmasını sağlamaya katkıda bulunmaktır.

Proje Yürütücüsü: Doç. Dr. Mehmet Şahin

Araştırmacılar: Yrd. Doç. Dr. Derya Duman, Sabri Gürses

Proje Bursiyerleri: Damla Kaleş, Merve Avşaroğlu

2015-2017

Proje Türü: Tübitak 1001-114K718

Proje Başlığı:

SANAL DÜNYALARDA SÖZLÜ ÇEVİRİ VE SÖZLÜ ÇEVİRİ EĞİTİMİ

Sanal dünyaların en büyük özelliği son zamanlarda görsel ve işitsel alanda yaşanan gelişmelerin desteğiyle gerçeğe yakın ortamlar sunmasıdır. Bu bakımdan, teorik bilginin daha çok uygulamayla desteklenmesi ile profesyonel düzeye çıkarılabilecek olan sözlü çeviri edimi için sanal dünyalar ideal eklentiler olarak sözlü çeviri eğitimine ve uygulamasına dâhil edilebilirler.

Sözlü çeviri dersleri çoğunlukla bu mesleği icra eden ya da etmiş olan profesyoneller tarafından verilmektedir ve bu profesyonellerin yoğun programları derslerin sürekliliğini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Çalışmalar genellikle laboratuvar ortamında kısıtlı kalmakta, öğrenciler sadece ders saatlerinde uygulama çalışmaları yapabilmektedir. Öğrencilerin öğrenme ve çalışma alışkanlıklarının değişmekte olduğu da bir gerçektir ancak teknolojik gelişmelerin getirdiği esnekliğe rağmen öğrenme tarzları ve hızları farklı olan öğrenciler aynı programa ve yöntemlere tabi tutulmaktadır. Materyal ve bağlam çeşitliliği sözlü çeviri öğrencilerinin mezuniyet sonrası iş hayatı için büyük önem taşımakta ancak bu çeşitlilik mevcut eğitim programına her zaman yansıtılamamaktadır. Sözlü çevirmenlerin sık sık seyahat yapma zorunluluğu ve konferans mekânlarında bazen rahatsızlık yaratabilecek fiziksel şartlar performanslarını olumsuz yönde etkileyebilmekte ve bu fiziksel zorunluluk engelli çevirmenler ya da çevirmen olmak isteyen engelli insanlar için büyük bir kısıt teşkil etmektedir.

Sanal dünyaların sözlü çeviri eğitiminde ve uygulamasında kullanımıyla sözlü çeviride ve sözlü çeviri eğitiminde verimlilik artırılabilir. Örgün ve uzaktan eğitimin harmanlandığı bir eğitim programıyla yukarıda söz edilen kısıtlar aşılabilir. Sloodle gibi ders yönetim sistemleri kullanılarak ders yönetimi etkin bir şekilde sağlanabilir. Yapılandırmacı öğrenme yaklaşımı ile öğrencilerin eksik kaldığı noktalara özel destek araçları sunulabilir. Öğrenciler kendilerini ve birbirlerini değerlendirebildiği gibi öğretmenler de sanal dünya üzerinden sözlü ve yazılı dönütler verebilir. Yeni teknolojileri kısa zamanda benimseyen öğrencilerin motivasyonu bu teknolojilerin derslerde kullanılması sonucu artırılabilir.

Araştırmanın temel amaçları, çeviribilim, eğitim ve bilgisayar bilimlerinin katkı sunduğu disiplinler arası bir yaklaşımla sanal dünyaların sözlü çeviri ve sözlü çeviri eğitiminde kullanılmasının etkinliğini keşfetmek, bu yeni öğrenme ve çalışma ortamı hakkında öğrencilerden, öğretmenlerden ve çeviri piyasasındaki profesyonellerden dönüt almak ve sözlü çeviri ediminin böyle bir ortamda gerçekleştirilmesinin olumlu ve olumsuz yönlerini araştırarak çeviribilim alanına katkıda bulunmaktır. Bu bağlamda, Second Life (SL) programı kullanılarak bir öğrenme ve uygulama ortamı yaratılacaktır. SL içeriği tamamen kullanıcılar tarafından oluşturulan üç boyutlu bir sanal dünyadır ve İnternet üzerinden çalışır. Her kullanıcı kendini en az bir ‘avatar’ aracılığıyla temsil eder. Kullanıcılar avatarları üzerinden birbirleriyle ve ortamdaki diğer nesnelerle etkileşime geçerler. Yazılı ve sözlü iletişimin mümkün olduğu bu ortamda görsellik büyük önem taşır. Yazılı ve sözlü yapılan iletişim birebir özel ya da aleni bir şekilde yapılabilmektedir. Dünyanın dört bir yanından kullanıcıların yer aldığı bu ortamda şüphesiz çokdilli bir iletişime tanık olmak mümkündür. Sanal ortamda düzenlenen konferanslar, verilen dersler ve seminerler bu yenilik dolu ortamların potansiyeline ve gelecekte oynayacağı rolün önemine işaret etmektedir.

Araştırmaya bir vakıf ve bir devlet üniversitesinde İngilizce mütercim tercümanlık bölümünde okuyan 3. ve 4. sınıf öğrencileri, bu dersleri veren öğretmenler ve çeviri piyasasında aktif olarak görev yapan ya da yapmış olan profesyonel çevirmenler katılacaktır. Araştırmacılar katılımcı gözlemci veya öğretmen olarak görev alacak; gözlem, anket ve mülakatlar yoluyla alan çalışması yürüterek veri toplayacaklardır. Katılımcı öğrenciler arasından deney ve kontrol grupları oluşturulacak; öğrencilerin ve öğretmenlerin sanal dünya üzerinde yaptıkları uygulamalar kayıt altına alınacak, bu kayıtlardaki etkileşimler ve çeviri performanslar nicel ve nitel olarak değerlendirilecektir. Araştırma sonuçlarının sözlü çeviri ve sözlü çeviri eğitimi alanlarına teorik ve pratik bakımdan büyük katkılar sağlaması beklenmektedir. İngilizce-Türkçe dil çiftinin dışındaki dil çiftlerine kolaylıkla aktarılabilecek olan bu proje ayrıca sunacağı pedagojik model ile başta yabancı dil eğitimi, tasarım, moda, tıp ve mimarlık gibi diğer konu alanları için de bir örnek teşkil etme potansiyeline sahiptir.

Proje Yürütücüsü: Doç. Dr. Mehmet Şahin

Araştırmacılar: Yrd. Doç. Dr. Şeyda Eraslan, Yrd. Doç. Dr. Gazihan Alankuş

Proje Bursiyerleri: Damla Kaleş, Özge Altıntaş, Yasin Sinan Kayacan, Mert Künan, Yiğit Can Parıltı

2015-2017

Proje Türü: Tübitak 1001-115K145

Proje Başlığı:

Çeviri Çalışmalarına Ekoeleştirel Bakış: (Yeniden) Çeviri Yoluyla Çeviri Çocuk Edebiyatında Çevre Okuryazarlığına Artsüremli Betimleyici Bir Yaklaşım

ÖZET:

Çeviri çocuk edebiyatı ile çevre odaklı karşılaştırmalı çalışmaları kültürlerarası bir bakış açısıyla birleştiren sınırlı sayıdaki yaklaşımları göz önüne alarak, bu çalışma artsüremli Betimleyici Çeviri Çalışmaları çerçevesinde çocuk kitaplarının yeniden çevirilerinde çevre okuryazarlığı aktarımlarını ve buna ilişkin çeviri davranışlarını metin ve yan metin çözümlemeleriyle betimlemek ve çözümlemek üzere tasarlanmıştır. Ölçülebilir ve takip edilebilir parametrelerle çevre okuryazarlığının aktarımını gözlemlemek için alanyazında var olan tanımlar ve sınıflamalar taranmış, Roth’un (1992) çevre okuryazarlığı çerçevesi uyarlanıp üzerinde değişiklikler yapılarak bu proje için bir ölçek oluşturulmuştur (ÇEMÇOK: Çeviri Metinlerde Çevre Okuryazarlığı ölçeği). Bu proje kapsamında orijinal dili İngilizce olan toplam 10 farklı çocuk edebiyatı romanının 1929 (harf devriminden sonra) ve 2013 yılları arasında İngilizceden Türkçeye aktarılan toplam 104 yeniden çevirisi incelenmiştir. Bir diğer deyişle, bu proje kapsamında, Betimleyici Çeviri Çalışmaları içinde artsüremli bir yaklaşımla, proje için oluşturulan ölçek (ÇEMÇOK) çerçevesinde ve üç değişkeni (eşdeğerlik, süreç ve çevirmen değişkeni) temel alan bir araştırma deseni içinde İngilizceden Türkçeye yapılan çocuk edebiyatı çeviri romanlarında çevre okuryazarlığı düzeylerini (nominal ve içerik çevre okuryazarlığı) özgün ve çeviri metinleri karşılaştırarak belirlemek, sınıflandırmak, çeviri yöntemlerini tespit etmek ve diller/kültürler arasındaki çevre okuryazarlığı aktarımının gerçekleşip gerçekleşmediğini ölçülebilir parametrelerle saptamak temel hedef olarak belirlenmiştir.

Proje Yürütücüsü: Prof. Dr. Neslihan Kansu-Yetkiner

Proje Çalışanları: Yrd. Doç. Dr. Derya Duman, Prof. Dr. Yasemin Yavuz

Proje Bursiyerleri: Merve Avşaroğlu, Elifnur Uysal ve Osman Tufan

2016-2018

BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÇEVİRİ

TÜBİTAK 5000 AKADEMİK E-KİTAP PROJESİ

Proje Yürütücüsü: Doç .Dr. Mehmet Şahin

Eser, mütercim tercümanlık ve çeviribilim alanında giderek daha fazla gelişme gösteren ve çeviri uygulamalarını, öğretimini ve araştırmalarını etkileyen bir konu olan teknolojiyi ele alacaktır. Diğer tüm bilim dallarında olduğu gibi çeviribilim alanında da ortaya çıkan yeni teknolojiler ve araçlar mevcut uygulamaları değiştirmiş, yeni talepler yaratmış ve dolayısıyla çevirmen profilini derinden etkilemiştir. Mütercim tercümanlık ve çeviribilim bölümlerinde çeviri teknolojilerine yönelik ders sayısı artmakta veya programında bu konuda ders bulunmayan üniversiteler hızla bu dersleri programlarına eklemeye başlamaktadır. Çeviri ve teknoloji ilişkisi konusunda akademik dünyada Türkçe yazılmış çok az sayıda makale ve bilindiği kadarıyla sadece bir kitap mevcuttur. Teknoloji gibi etkileşim düzeyi oldukça yüksek bir öğrenme ortamı gerektiren bir konuda elektronik ortamda yaratılacak ve animasyon ve videolarla geliştirilecek bir kaynak bu konuya ilişkin derslerde birincil kaynak görevi görecektir. Görsel-işitsel bileşenlerle desteklenen elektronik kitap öğrencilerin gerek mevcut internet kaynaklarını kullanarak gerekse kitapta tanıtılacak olan araçların deneme sürümlerini indirerek pratik yapmalarına olanak sağlayacaktır. Elektronik ortamda hazırlanacak olan bölüm sonu testleri de kuramsal bilgileri pekiştirmeye katkıda bulunacaktır. Bu anlamda eser, bilgisayar destekli çeviri konusunda hem teorik hem de pratik bakımdan öğrencileri donanımlı hâle getirmenin bir aracı olacaktır.

2021-2023

Proje Türü: Tübitak 1001-220K032

Proje Başlığı: Yeniden Bağlamlaştırma Aracı olarak İç yanmetinler: Modernist Romanların Türkçeye (Yeniden) Çevirilerinde Aykırılığın Sunumuna Eleştirel Söylem Çözümlemesi Temelli Çokkipli ve Artsüremli bir Yaklaşım

Proje Yürütücüsü: Prof. Dr. Neslihan Kansu-Yetkiner

Araştırmacı(lar): Dr. Öğr. Üyesi Ilgın Aktener

Proje Bursiyerleri: Nazlıgül Bozok, Aslı Melike Soylu, Aysu Uslu, Pınar Danış

ÖZET:

İdeolojik çekişmelerin, norm çatışmalarının ve güç ilişkilerinin güçlü bir yansıması olan çeviri metinlerin içeriklerindeki cinsellik, din gibi politik ve sosyal tabuların getirdiği hassasiyetlerin ve muhalif söylemlerin erek kültüre aktarımı her zaman ilgi çekici bir konu olmuştur. Yanmetinler, özellikle erek kültüre nazaran aykırı değerlerle dolu içerikler taşıyan metinlerin çevirisinde “bilgi akışını düzenleme” (gate-keeping) görevi gören çokkipli kültürel ve dilsel araçlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Daha açık bir ifadeyle, kültürel olarak damgalanmış bir kitabın kültürler arası aktarım durumunu müzakere edebilen dilsel ve görsel araçlar olarak yanmetinler sayesinde bir yeniden bağlamlaştırma süreci yaşanmaktadır. Yeniden bağlamlaştırma, bir bağlamdan alınıp başka bir bağlama taşınan bir anlama farklı değerler ve nitelikler yüklemek için uygulanan dinamik bir dönüştürüm anlamına gelmektedir (Linell, 2001; Chilton ve Schäffner, 2002; Semino vd., 2012). Çeviribilimde metinlerin eleştirel çözümlemesi, bu tip dönüştürümlerin iç dinamiklerini ortaya çıkarmak amacıyla yeniden bağlamlaştırılmış metin (Erek Metin) ve zaten var olan metin (Kaynak Metin) arasındaki söylemdeşlik arasında bir bağ oluşturmaktadır ve metin üretiminde kullanılan ideolojik gücün gözler önüne serilmesine katkıda bulunmaktadır.

Bu kuramsal arka plan temelinde, bu proje önerisi yanmetinlerin, ideolojilerin yeniden üretilmesi ve söylem düzenini belirleyen güç ilişkilerinin farklı kılıcılar tarafından bilinçli bir şekilde kullanımının su yüzüne çıkarılması bakımından verimli bir alan sunduğu fikrini savunmaktadır. Çalışma, kültürel ve ideolojik yorumlara açık çokkipli düzlemler yaratabilen özellikle dilsel ve görsel iç yanmetinlerin yeniden bağlamlaştırma sürecinde hangi ideolojik işleyiş biçimleriyle (Thompson, 1990) nasıl kullanılabileceğine odaklanmaktadır. Araştırma deseni, bütünleşik bir yaklaşımla, kaynak kültürde ahlaki nedenlerle damgalanmış, 13 adet İngiliz/Amerikan modernist romanın Türkçe çevirilerine eşlik eden, iki kültür arasında müzakereci görevini üstlenen iç yanmetinlerden oluşan makul genişlikte, iyi yapılandırılmış temsil gücü yüksek bir bütünce temelinde tasarlanmıştır (bknz Ek1). Kuramsal olarak Eleştirel Söylem Çözümlemesi (bundan böyle ESÇ) kapsamında Fairclough’un üçlü modeli (metin-söylemsel uygulama-sosyal uygulama) temel alınmıştır. Bu kuramsal çatı altında, Dizgeci İşlevsel Dilbilgisi (DİD) modelinin sağladığı dil araçları kullanılarak a) dilsel iç yanmetinler Thompson’un beşli ideolojik işleyiş biçimleri çerçevesinde, b) görsel iç yanmetin ögeleri Kress ve Van Leeuwen’in (2006) görsel dilbilgisi kuramı çerçevesinde incelenmek üzere bir araştırma yöntemi oluşturulmuştur. Çeviri metinleri yeni bir bağlama yerleştirme araçları olarak iç yanmetinler (ön sözler, sunuşlar, son sözler, giriş yazıları, çevirmenin notları, dipnotlar, arka kapak bilgileri), alt ulamlarına ayrılacak ve ESÇ ışığında çözümlenecektir. Görsel ögeler (özellikle ön kapak ve arka kapaklar) ulamlanacak ve gösterimsel, etkileşimsel ve düzensel üstişlevler açısından çözümlenecektir.